การเดินทางกลับสู่ยุโรปทางทะเล พระสังฆราชแห่งเมเตลโลโปลีส

Category: จดหมายเหตุการเดินทางพระสังฆราชแห่งเบริธประมุขมิสซัง สู่อาณาจักรโคจินจีน

Published on Monday, 19 October 2015 09:11

Written by หอจดหมายเหตุ

Hits: 1273

การเดินทางกลับสู่ยุโรปทางทะเล

พระสังฆราชแห่งเมเตลโลโปลีส

ถึงแก่มรณภาพ และ ม. เดอ บูรซ์ เดินทางถึงกรุงลอนดอน

ตามคำสั่งซึ่งข้าพเจ้าได้รับจากท่านสังฆราชแห่งเบริธ และจากเหตุผลต่างๆ ที่ข้าพเจ้าเคยนำมาเล่าไปแล้วว่า ข้าพเจ้าเตรียมตัวเพื่อกลับสู่ยุโรปอีกครั้งหนึ่ง นับเป็นเรื่องที่สร้างความทุกข์ใจให้ข้าพเจ้าเป็นอย่างยิ่งที่ต้องจากไปห่างไกลจากดินแดนมิสซังของเรา ซึ่งข้าพเจ้าเองได้มองเห็นอยู่ใกล้ๆ นี้ และได้ลิ้มรสความมีเมตตาจิตแล้ว อย่างไรก็ตามข้าพเจ้าก็คิดว่าตนเองมิได้จากมิสซังนี้ไปไกลเสียทีเดียว เนื่องจากว่าการกลับไปสู่ยุโรปของข้าพเจ้านี้ก็มีจุดประสงค์เพียงเพื่ออรรถประโยชน์ และการงานของมิสซังเดียวกันนี้ นับตั้งแต่ออกเดินทางมา แม้ข้าพเจ้าจะพยายามบังคับตนเองให้เชื่อว่านั่นคือคำสั่ง แต่ข้าพเจ้ารู้สึกว่าตนเองต้องอยู่ห่างออกมาจากบ้านเกิดเมืองนอนของตน และเป็นเสมือนผู้ที่ถูกเนรเทศออกมา ข้าพเจ้าก็ได้แต่ปลอบใจตนเองโดยหวังว่าจะได้กลับคืนไปอีกอย่างรวดเร็ว และจากความคิดที่ว่าตลอดเวลาที่พำนักอยู่ในกรุงสยาม ข้าพเจ้าจะต้องพยายามทำให้ผู้คนรู้ถึงความสำคัญของมิสซังของเรา เพื่อเชื้อเชิญให้มีผู้รับใช้ศาสนาสักจำนวนหนึ่งในประเทศนั้น

ข้าพเจ้าออกจากกรุงสยามเมื่อวันที่ ๑๔ ตุลาคม เวลา ๘ โมงเย็น เพื่อไปต่อเรือของอังกฤษ ซึ่งจะแล่นออกทะเลที่เมืองมัดราส ป้อมปราการของบริษัทค้าขายของอังกฤษ ข้าพเจ้าเดินทางล่องแม่น้ำของกรุงสยามเป็นระยะทาง ๓๕ ลิเยอ ภายในเวลา ๒๔ ชั่วโมง และพบว่าเรือได้แล่นออกไปถึงปากน้ำแล้ว อย่างไรก็ตามเรือก็ไม่อาจแล่นรุดหน้าต่อไปได้เนื่องจากไปพบกับเรือรบติดอาวุธพร้อมของฮอลันดา ๓ ลำ ซึ่งแล่นทวนน้ำขึ้นมา ชาวโปรตุเกส ๒ คน ที่อยู่กับข้าพเจ้าเกิดความกลัวขึ้นมาอย่างหนักจากการเผชิญหน้ากันในคราวนี้ จนถึงกับเอาทรัพย์สินต่างๆ ของตนที่มีอยู่ในเรืออังกฤษกลับขึ้นมาทันทีทันใด ด้วยเชื่อว่าตนจะต้องตกอยู่ในเงื้อมมือของชาวฮอลันดาภายในไม่ช้า เด็กรับใช้คนหนึ่ง ซึ่งข้าพเจ้านำมาเพื่อให้ติดตามไปด้วยก็ลาจากข้าพเจ้าไปในทันทีที่เขาเห็นทะเล ดังนี้โดยทางศาสนาและโดยหน้าที่ข้าพเจ้าจึงยังคงอยู่ต่อแต่เพียงผู้เดียวในเรือซึ่งกัปตันก็ค่อนข้างจะไม่แน่ใจนักในสิ่งที่เขาจะต้องกระทำ ทั้งนี้ประการหนึ่งก็ด้วยไม่สามารถเลื่อนการเดินทางออกไปได้ อีกประการหนึ่งก็ด้วยไม่กล้าออกไปเสี่ยงกับพวกฮอลันดา ซึ่งเขาไม่รู้ว่ามีความมุ่งหมายอะไร อย่างไรก็ตามเขาก็เดินเรือมุ่งหน้าตรงไปยังลำเรือที่ใหญ่ที่สุดใน จำนวน ๓ ลำนั้น พร้อมกับยิงปืนขึ้นหลายนัดเป็นการคารวะกัปตันเรือ ทราบจากการตอบของฝ่ายฮอลันดาว่าพวกเขาอยู่ที่นั่นก็เพื่อบังคับพระเจ้าแผ่นดินแห่งกรุงสยาม ให้ทรงจัดการอย่างเป็นธรรมกับกรณีหมิ่นประมาทที่พวกเขาอ้างว่าได้รับ โชคดลบันดาลให้ข้าพเจ้าไปพบเพื่อนคนหนึ่งบนเรือของฮอลันดา เขาผู้นี้ได้จัดทำจดหมายแนะนำตัวไปยังเจ้าผู้ครองเมืองมะละกา ให้กับข้าพเจ้าฉบับหนึ่ง นี่คือเคล็ดลับอย่างหนึ่งของการเดินทางนี้ คือการไม่ละเลยโอกาสใดๆ ทั้งสิ้นที่จะสร้างมิตร และเราก็มักจะพบโอกาสได้รับความร่วมมือและความช่วยเหลือจากการมีเพื่อนมากๆ เสมอ

วันที่ ๔ พฤศจิกายน เราได้พบชาย ๓ คน เสี่ยงความตายมากับเรือโกโรโกโสลำเล็กๆ ที่อยู่ในสภาพที่แย่มาก ซึ่งทั้ง ๓ รอดตายจากเรือใหญ่ที่เกิดอัปปางได้ พวกเขาลอยเรือตามยถากรรม โดยไม่มีจุดมุ่งหมายปลายทางและไร้เสบียง เรารับพวกเขาขึ้นมาบนเรือ และเราได้ช่วยชีวิตผู้เคราะห์ร้ายที่น่าสงสารทั้ง ๓ นี้ อย่างไม่ต้องสงสัยเลย วันที่ ๑๓ เราก็มองเห็นช่องแคบของสิงคโปร์ และ Petra-banca เนื่องจากกระแสลมพัดทวนเราจึงสามารถข้ามช่องแคบนี้ไปได้ก็เมื่อวันที่ ๒๐ ของเดือน วันที่ ๒๗ เราก็เข้าเทียบท่าเรือมะละกาในตอนเย็น ในระหว่างนั้นมีการกระจายข่าวเรื่องสันติภาพซึ่งทำขึ้นระหว่างกษัตริย์แห่งโปรตุเกส และบรรดาผู้ครองรัฐต่างๆ ที่อยู่ในอารักขา เมื่อก่อนนี้มีชาวคาทอลิกอาศัยอยู่เป็นจำนวนมากทั้งที่มะละกาและในแถบใกล้เคียง ชาวฮอลันดา  ที่ยกตนเองขึ้นเป็นผู้ครอบครองดินแดนแถบนี้ ได้ทำการขับไล่ชาวคาทอลิกไปเสียเกือบหมดสิ้น  จนเหลืออยู่ไม่ถึง ๕๐๐ หรือ ๖๐๐ คน ซึ่งไม่มีเสรีภาพที่จะเลือกนับถือศาสนา และปราศจากความช่วยเหลือทางด้านจิตใจ

ก่อนหน้าที่จะมาถึงมะละกาเล็กน้อย เราได้พบกับกองทัพเรือของฮอลันดาที่กลับมาจากญี่ปุ่น จากเรือจำนวน ๘ ลำ ที่พวกฮอลันดาส่งไปเหลือกลับมาเพียง ๕ ลำเท่านั้น ส่วนอีก ๓ ลำ ได้อัปปางลงและในจำนวนห้าลำนี้ อีก ๒ ลำ ก็ได้อัปปางอีกในระหว่างเดินทางกลับ ส่วน ๓ ลำ  ที่เหลืออยู่นั้นเสากระโดงใหญ่หักพังลงหมดทุกลำ ถึงกระนั้นก็ตามพวกเขาก็ทำให้เราแน่ใจว่า ในเรือ ๓ ลำที่รอดมาได้ ยังมีสิ่งมีค่าเหลืออยู่อีกมากเพียงพอที่จะทดแทนกับการสูญเสียที่กองทัพเรือได้ประสบ และเพื่อที่จะได้ไม่รู้สึกสำนึกผิดที่ได้เดินทางไปญี่ปุ่น พวกเขาจึงได้หอบเอาสิ่งมีค่ามากมายมาจากเกาะนี้ด้วย

วันที่ ๖ มกราคม เรือของเราก็มาถึงท่าเรือเมืองมาสุลีปาตัน ก่อนอื่นข้าพเจ้าก็เข้าไปเยี่ยมคารวะผู้แทนชาวอังกฤษซึ่งได้ให้การต้อนรับข้าพเจ้าอย่างมีสันถวะไมตรี แม้ว่าพวกเขาเหล่านี้จะแสดงให้เห็นถึงความไม่พึงพอใจที่พวกตนได้รับจากท่านสังฆราชแห่งเฮลิโอโปลีส ก่อนหน้านี้ ในบางครั้งท่านสังฆราชแห่งเฮลิโอโปลิส จะเป็นผู้ประกอบพิธีโปรดศีลกำลังให้แก่ครอบครัวของชาวคาทอลิกจำนวนหนึ่งที่อาศัยอยู่ในละแวกใกล้เคียงกับป้อมปราการเมืองมัดราส ซึ่งเรากำลังจะเดินเรือไปถึงภายใน ๔ หรือ ๕ วันนี้ ที่เมืองท่า ข้าพเจ้าได้พบกับบาทหลวงเอเฟรม จากเมืองเนอแวร์ ซึ่งพอได้รับแจ้งข่าวการมาถึงของข้าพเจ้าก็ออกมาต้อนรับข้าพเจ้าถึงท่าเรือด้วยความดีใจ ม.ดอม เอดูอาท์ เป็นผู้อำนวยการของชาวอังกฤษที่อยู่ที่ป้อมเมืองมัดราส ท่านได้ให้การต้อนรับข้าพเจ้าอย่างที่ท่านจะสามารถให้ได้ เมื่อข้าพเจ้าบอกให้ทราบถึงจุดประสงค์ของข้าพเจ้าในการเดินทางกลับไปยังฝรั่งเศส ม.ดอม เอดูอาท์ ก็ให้สัญญาว่าจะจัดการเจรจาเรื่องการเดินทางของข้าพเจ้ากับบรรดากัปตันของกองทัพเรืออังกฤษ ซึ่งกำลังจะเดินทางกลับไปยังยุโรปพอดี

ที่เมืองมัดราสข้าพเจ้าได้รับแจ้งข่าว ๒ ข่าว ซึ่ง ๑ ในจำนวนนี้ทำให้ข้าพเจ้ามีความยินดีเป็นอย่างมาก ข่าวนี้ก็คือ การเดินทางอันราบรื่นของท่านสังฆราชแห่งเฮลิโอโปลิส และการเดินทางออกจากเมืองมาสุลีปาตันไปเมืองตะนาวศรีของท่านสังฆราช จากรูปการณ์เช่นนี้ข้าพเจ้าก็คาดคะเนได้ว่าภายในเวลาไม่ช้านี้ ท่านสังฆราชแห่งเฮลิโอโปลิสก็จะสามารถตามไปสมทบกับท่านสังฆราชแห่งเบริธ ซึ่งกำลังรอคอยการมาถึงของท่านที่กรุงสยามได้ และการที่ท่านสังฆราชแห่งเบริธได้เลื่อนการเดินทางไปประเทศจีนออกไป ก็ด้วยความหวังที่จะได้พบกับท่านสังฆราชแห่งเฮลิโอโปลิสและคณะนักบวชที่ติดตามมาด้วย

ส่วนข่าวอีกข่าวหนึ่งที่ทำให้ข้าพเจ้าเต็มไปด้วยความเศร้าโศกก็คือ ข่าวมรณภาพของท่านสังฆราชแห่งเมเตลโลโปลีส ซึ่งมาถึงหมู่บ้านปาลากอลได้เป็นเวลาเกือบปีแล้ว หมู่บ้านแห่งนี้อยู่ห่างจากเมืองมาสุลีปาตันโดยใช้เวลาเดินทาง ๒ วัน ท่านสังฆราชได้ล้มป่วยลงที่มาสุลีปาตัน และมีผู้นำท่านไปยังหมู่บ้านปาลากอลนี้ เพื่อให้ท่านอยู่ในความดูแลของศัลยแพทย์ชาวฝรั่งเศส ชื่อ มองวาล ซึ่งทำงานให้กับบริษัทของฮอลันดา ท่านสังฆราชได้รับความช่วยเหลือเท่าที่เราสามารถหวังได้จากชาวฝรั่งเศสคนหนึ่ง ซึ่งเป็นคนที่ซื่อสัตย์มาก และเป็นคาทอลิกที่มีความศรัทธา แต่ทว่าโรคของท่านไม่สามารถรับการเยียวยาได้อีกแล้ว เมื่อท่านไปถึงหมู่บ้านปาลากอล อาการไข้ที่เป็นอยู่อย่างต่อเนื่อง และการที่เลือดออกมากทำให้ท่านสังฆราชหมดพละกำลัง และอาการอยู่ในขั้นน่าวิตกมาก ด้วยเหตุนี้ ท่านสังฆราชเองจึงคิดแต่จะเตรียมตัวรอความตาย และสิ้นสุดการอุทิศตน  ซึ่งเริ่มขึ้น นับแต่ท่านปวารณาตัวเข้าร่วมเดินทางไปประเทศจีนลงด้วยการมีวิญญาณที่ศักดิ์สิทธิ์ เราอาจแน่ใจได้ว่าความกระตือรือล้นได้เผาผลาญท่านสังฆราชผู้นี้ ทั้งความระมัดระวังเป็นอย่างยิ่งให้การเดินทางจากปารีสไปถึงชายฝั่งโคโรแมนเดลให้ได้ภายในระยะไม่ถึง ๑ ปี บวกกับความมีระเบียบเคร่งครัดในชีวิต ล้วนเป็นสาเหตุที่ทำให้ท่านสังฆราชถึงแก่มรณภาพได้ การที่เราได้เดินเรือจากทะเลเมดิเตอเรเนียน ตุรกีและหมู่เกาะอินเดียไปอย่างไม่อาจเร่งรีบได้ แต่ทำได้เป็นระยะๆ มากกว่านั้น ทำให้เกิดประโยชน์ เพราะการหยุดพักเป็นระยะๆ จะช่วยให้ร่างการผ่อนคลายจากความเหน็ดเหนื่อยอย่างแสนสาหัส อันอาจจะทำลายสุขภาพของผู้ที่เดินทางออกจากยุโรปได้เป็นอย่างดี หากเราไม่รู้จักระมัดระวังในการใช้พละกำลังของตนอย่างเหมาะสม ท่านสังฆราชแห่งเมเตลโลโปลีสได้มรณภาพลงเมื่อวันที่ ๑๖ สิงหาคม ค.ศ. ๑๖๖๒ นับเป็นวันที่ยี่สิบหลังจากที่ท่านได้ล้มป่วยลง และเป็นเวลาหนึ่งปีหลังจากที่ท่านเดินทางออกจากฝรั่งเศส ศพของท่านถูกฝังไว้ที่หมู่บ้านปาลากอล ท่านได้รับศีลทาสุดท้ายจากมือของบาทหลวงองค์หนึ่งในคณะซึ่งนับว่าเป็นสิ่งที่แสดงให้เห็นถึงความแน่วแน่ในคริสต์ศาสนา และการรับรู้ความตายของตนเองด้วยการยินยอมอยู่ใต้พระบัญชาของพระผู้เป็นเจ้า ความตายที่ดูไม่เป็นเรื่องหนักหนาสำหรับท่าน แม้ว่าความตายนี้จะมาถึงตัวท่านในใจกลางดินแดนของต่างชาติ ซึ่งท่านถูกตัดขาดจากความช่วยเหลือใดๆ จากมนุษยชาติ ท่านได้ย้ำอยู่บ่อยๆ ว่า ท่านไม่รู้สึกเคืองขุ่นเลยที่จะต้องตาย ในเมื่อตลอดชีวิตท่าน ได้มานะรับใช้พระเป็นเจ้า ท่านได้ประกอบพิธีมิสซาศักดิ์สิทธิ์ตลอดช่วงที่เจ็บป่วย ยกเว้นวันที่ท่านถึงแก่มรณภาพเท่านั้น เนื่องจากไม่สามารถสู้ทนต่อไปได้ ท่านได้รับศีลมหาสนิทแต่เช้ามืดและสิ้นลมหายใจเมื่อเวลา ๖ ชั่วโมงเช้า โดยดวงตาเพ่งมองยังเบื้องบน มีมหากางเขนรูปพระอยู่ในมือ และหัวใจดื่มด่ำลงในศานติสุขอันลึกล้ำ และความสงบที่น่าชื่นชม พร้อมกับย้ำคำพูดเป็นครั้งคราวว่า “ช่างเป็นสิ่งที่ดีเหลือเกินที่ได้รับใช้พระเป็นเจ้าในเวลาที่เรายังสามารถทำได้” ผู้คนต่างพูดว่า ท่านสังฆราชได้ออกจากร่างของท่านไปอย่างช้าๆ ท่ามกลางความรักอันศักดิ์สิทธิ์ เพื่อจะโผเข้าสู่พระหฤทัยของพระผู้สร้าง เป็นการยากที่จะแสดงให้เห็นถึงความเสมอภาคของจิตใจที่ท่านสังฆราชได้รักษาไว้จนลมหายใจสุดท้าย เมื่อรู้สึกว่าเวลาของท่านใกล้เข้ามาแล้ว พละกำลังของท่านก็หมดสิ้นไปอย่างปัจจุบันทันด่วน ด้วยอาการไข้ที่กำเริบขึ้นอย่างหนัก และการที่เลือดออกมาก ท่านพูดว่า “ทุกอย่างจะเป็นไปด้วยดี ความเป็นนิรันดรใกล้เข้ามาแล้ว เราคงจะอยู่ชั่วนิรันดรเช่นที่เราได้ใช้ชีวิตของเราแล้วในโลกนี้” ท่านสังฆราชแห่งเมเตลโลโปลีส มีอายุได้ ๓๑ ปี ท่านได้บวชเป็นบาทหลวงเมื่ออายุได้ ๒๓ ปี โดยการอนุมัติพิเศษของสมเด็จพระสันตะปาปาให้ปกครองวัดใหญ่ของเมืองแอกซ์อองโปรวองซ์ ในการปกครองวัดแห่งนี้ท่านได้แสดงความรอบคอบที่หาได้ยากให้เป็นที่ปรากฏ รวมทั้งความเป็นผู้มีใจบุญอันสมควรถือเป็นแบอย่างประกอบกับความเพียรพยายามที่ไม่มีวันเสื่อมคลาย เพื่อการหลุดพ้นจากบาป และการก้าวรุดหน้าไปของดวงวิญญาณที่อยู่ภายใต้การนำทางของท่าน

เราสามารถวินิจฉัยความยิ่งใหญ่ของการสูญเสียของเราในครั้งนี้ ได้จากความยิ่งใหญ่ของคุณความดีของท่านสังฆราชผู้เปี่ยมไปด้วยคุณธรรมผู้นี้ ท่านเพียบพร้อมด้วยคุณสมบัติที่สูงส่งเหมาะสมกับการทำหน้าที่อันมีเกียรติให้สำเร็จลุล่วงไปด้วยดี จากหน้าที่นี้เองท่านจึงได้รับอภิเษกจากสมเด็จพระสันตะปาปาให้เป็นพระสังฆราชองค์แรกประจำเมืองของจักรพรรดิแห่งปักกิ่ง และหัวเมืองทางภาคเหนือของจีน ซึ่งเป็นหัวเมืองสำคัญที่สุดของราชอาณาจักร และเป็นที่ตั้งของราชสำนัก เป็นที่ที่ซึ่งตามปกติแล้วเหล่าขุนนางข้าราชการบริพารจะไปใช้ชีวิตกันอยู่ที่นั่น และเป็นเมืองที่ศาสนาคริสต์นิกายคาทอลิกได้เจริญก้าวหน้าอย่างมาก

ขอพระเป็นเจ้าได้ทรงโปรดต่อเหตุผลที่เราต้องชื่นชมบูชา และขนานนามท่านสังฆราชว่าเป็นผู้รับใช้ที่ซื่อสัตย์ของพระองค์ ด้วยการมอบรางวัลตอบแทนแก่ท่านในระหว่างการเดินทางเพื่อให้ผู้อื่นเกิดความไว้วางใจ และยินยอมปฏิบัติตามบัญชาของพระญาณสอดส่องของพระองค์ได้สมบูรณ์ขึ้น ถึงแม้ว่าการที่ได้เห็นความตายในครั้งนี้จะทำให้บรรดาผู้รับใช้พระเป็นเจ้าที่มีศรัทธาแรงกล้าเกิดความรู้สึกหวั่นไหว แต่เราก็อาจนำมาใช้เป็นเครื่องยึดเหนี่ยวที่มีพลังยิ่งต่อการปฏิบัติหน้าที่ ซึ่งเป็นคุณสมบัติและคุณประโยชน์เหนือสิ่งอื่นใดทั้งปวง นั่นคือ การมีศรัทธาอันต่อเนื่องที่จะพลีชีพเพื่อความรุ่งโรจน์ของพระเยซูคริสต์เจ้า และเพื่อการหลุดพ้นของดวงวิญญาณที่เขาได้ชดใช้ด้วยราคาของชีวิต และเลือดที่หลั่งนอง ท่านสังฆราชแห่งเฮลิโอโปลีสมาถึงยังชายฝั่งโคโรแมนเดลได้ไม่นานนัก ก็รีบเดินทางต่อไปยังหมู่บ้านปาลากอล ซึ่งอยู่ในอารักขาของฮอลันดา และหลังจากได้รับอนุญาตจากชาวฮอลันดาแล้ว ก็มีการขุดเอาศพของท่านสังฆราชแห่งเมเตลโลโปลีสขึ้นมา และนำไปยังเมืองมาสุลีปาตันเพื่อเก็บไว้ในโบสถ์แห่งหนึ่งของเมือง จนกว่าจะมีโอกาส  นำศพไปยังเมืองคาทอลิกสักเมืองหนึ่ง แต่บัดนี้ก็ถึงเวลาอันสมควรที่จะกลับมาพูดถึงเรื่องการเดินทางของเราต่อไป เพราะว่าข้าพเจ้ามิได้ตั้งใจจะสอดแทรกการกล่าวถึงคุณงามความดีของท่านสังฆราชที่สิ้นไปแล้ว ณ ที่นี้เรื่องเช่นนี้จำเป็นต้องให้ผู้ที่มีความสัมพันธ์อย่างเป็นพิเศษเขียนขึ้น งานนี้จึงขอเก็บไว้ให้เป็นหน้าที่ของผู้อื่นที่มีเวลาว่างมากกว่าข้าพเจ้าในการเขียนถึงเรื่องราวดังกล่าวเช่นที่ท่านสังฆราชพึงจะได้รับ

แม้กัปตันเอดูอาท์จะมีความตั้งใจดีที่จะช่วยเหลือข้าพเจ้า ถึงกระนั้นเขาก็ต้องพบกับการต่อต้านจากบรรดากัปตันชาวอังกฤษคนอื่นๆ ซึ่งต่างก็ต้องการที่จะให้ข้าพเจ้าจ่ายเงินเป็นค่าช่วยเหลือที่ข้าพเจ้าร้องขอเดินทางกลับไปยุโรปพร้อมๆ กับพวกเขา ในที่สุดข้าพเจ้าได้เกลี้ยกล่อมหนึ่งในกัปตันเหล่านั้นซึ่งเขาก็พอใจรับเงินจำนวน ๗๐ ปาก๊อด ซึ่งมีค่าเท่ากับ ๑๔๐ เอกู ของเงินของเรา การออกเดินทางเป็นไปอย่างกะทันหันมาก จนข้าพเจ้ามีเวลาเพียงแค่ครึ่งวันเท่านั้นสำหรับจัดเตรียมเสบียงต่างๆ ที่จำเป็นในการเดินเรือระยะยาวที่ข้าพเจ้าต้องประสบ และโดยเฉพาะอย่างยิ่งสิ่งของสำหรับช่วงเวลามหาพรต ข้าพเจ้าเป็นคาทอลิกผู้เดียวบนเรือที่จะเข้าเงียบ ในท่ามกลางบรรดาลูกเรือทั้งหมดที่นับถือศาสนาคริสต์นิกายโปรเตสแตนท์ เป็นการสมควรที่จะมอบตนเองให้อยู่ในอุ้งพระหัตถ์ขององค์พระเป็นเจ้า ตอนที่ข้าพเจ้ากำลังจะออกเดินทางก็ได้รับความมีอัธยาศัย อันดียิ่งจากชาวโปรตุเกสที่ได้พากันมาส่งข้าพเจ้าจนถึงท่าเรือ และอยู่คอยดูข้าพเจ้าลงเรือเล็กที่จะพาไปขึ้นเรือใหญ่ จนข้าพเจ้าลับสายตาไป เราเริ่มออกสู่ทะเลตั้งแต่ตอนเที่ยงคืน และเมื่อวันที่ ๒๘ ธันวาคม เราก็แล่นผ่านเทือกเขาของเกาะศรีลังกา ซึ่งเห็นอยู่ทางขวามือของเรา หลังจากต้องเสียเวลากับกระแสน้ำอยู่เป็นเวลานานพอสมควร และก็เป็นการยากที่จะอธิบายกันถึงสาเหตุ เราผ่านพ้นเทือกเขานั้นเมื่อวันที่ ๕ มกราคม เนื่องจากลมสงบที่น่าเบื่อหน่าย เราต้องชะงักการเดินทาง ปกติจะมีลมพัดก็เมื่อเดินเรือถึงองศาที่ ๑๔ แต่เรากลับได้พบลมเอาที่องศาที่ ๒๐ โน่น นี่เป็นสิ่งซึ่งกลาสีของเราต่างยืนยันว่าไม่เคยมีปรากฏมาก่อนเลย เรื่องนี้ทำให้เราหมดหวังที่จะสามารถผ่านพ้นแหลมกู๊ดโฮปไปได้ และเกรงเป็นอย่างยิ่งว่าจะต้องไปแวะพักที่เกาะมาดากัสการ์ตลอดฤดูหนาวนี้ ด้วยเหตุนี้เองเราจึงเริ่มจัดการเรื่องเสบียงอาหารและน้ำเป็นสำคัญ ในที่สุดเราก็ตกอยู่ในสภาพที่ว่า หากเราไม่สามารถผ่านแหลม “กู๊ดโฮป” ไปได้ภายในต้นเดือนเมษายนเป็นอย่างช้าแล้ว เราก็จะเหลือเวลาเพียง ๓๐ วัน เท่านั้นสำหรับเดินทางต่อไปอีกเป็นระยะทางเกือบ ๑,๕๐๐ ลิเยอทะเล ตามการคาดคะเนที่แน่นอนของบรรดาต้นหนของเรา

อย่างไรก็ตาม วันที่ ๘ เมษายน พระเป็นเจ้าก็ทรงประทานกระแสลมดีมาให้จนทำให้การเดินทางของเรารุดหน้าไปเรื่อยๆ ด้วยการแล่นใบที่ค่อนข้างสม่ำเสมอ และทุกวันเราก็เดินทางได้หลายลิเยอเท่าที่สามารถจะทำกันได้ใน ๑ ชั่วโมง เมื่อทุกสิ่งทุกอย่างพร้อม

เมื่อวันที่ ๗ เมษายน เราได้แล่นเลยผ่านแหลม “กู๊ดโฮป” ไปและเริ่มหันเส้นทางมุ่งไปสู่เกาะ เซนต์ เฮแลน ซึ่งเราเริ่มมองเห็นเมื่อวันที่ ๒๖ ในตอนเย็น เราไม่กล้าเข้าไปใกล้เกาะด้วยเกรงว่าเป็นเวลากลางคืน พอวันรุ่งขึ้นเราก็ไปยังเกาะในตอนเช้า และได้พบเรือของอังกฤษ ๓ ลำ ซึ่งจอดรอสมทบกับขบวนเดินทางของเราด้วยพอดี เนื่องจากไม่รู้เรื่องเกี่ยวกับสภาวะของกิจการต่างๆ และของยุโรป เราจึงเกรงว่าอาจจะเกิดสงครามขึ้นในระหว่างผู้ที่เราปล่อยให้อยู่กันอย่างสันติสุขเมื่อตอนที่เราจากมา ปกติเรือของอังกฤษจะต้องไปสมทบกันที่เกาะ เซนต์ เฮแลน ซึ่งในขณะนั้นอยู่ในอารักขาของอังกฤษ เมื่อก่อนหน้านี้เกาะ เซนต์ เฮแลน เคยเป็นที่พบปะของนักเดินเรือทั้งหลายที่มาจากอินเดีย เกาะเป็นโขดหิน ซึ่งมีพื้นที่โดยรอบประมาณ ๖๐ ไมล์ซึ่งเท่ากับ ๒๐ ลิเยอของฝรั่งเศส เกาะนี้จะไม่มีทางเข้าไปได้ทุกส่วน ยกเว้นอยู่ ๒ บริเวณที่โขดหินเปิดออกและมีลักษณะเป็นหุบเขา ๒ หุบเขา มีกระแสน้ำจืดไหลออกมาติดต่อกันอย่างสม่ำเสมอ ในหุบเขาใหญ่เป็นที่ตั้งของป้อมปราการ ส่วนอีกแห่งหนึ่งเป็นกำแพงเล็กๆ พร้อมด้วยปืนใหญ่จำนวนหนึ่งบนยอดโขดหินนี้ มีที่ราบที่อุดมสมบูรณ์อยู่บ้างเล็กน้อยซึ่งเป็นที่ๆ มีหญ้าเลี้ยงสัตว์และผักต่างๆ ปริมาณเพียงพอสำหรับผู้ที่อาศัยอยู่บนเกาะทั้งหญิงและชาย ซึ่งเป็นชาวอังกฤษทั้งหมดจำนวนราว ๕๐ คน และสำหรับบรรดาเรือที่มาและทอดสมอเพื่อเติมน้ำจืดตอนขากลับจากอินเดียด้วย ความอุดมสมบูรณ์และความยอดเยี่ยมของเกาะนี้นับเป็นสิ่งที่น่าพิศวง เพราะว่าผืนดิน ๑ หรือ ๒ ปิเยด์ ที่ปกคลุมพื้นผิดโขดหินอยู่อำนวยให้ผู้คนที่นั่นทำการเพาะปลูกพืชผลได้เกือบจะเหมือนกับที่เพาะปลูกในแผ่นดินยุโรป การที่มีท้องทะเลอันกว้างใหญ่กั้นทางให้อยู่ห่างไกลจากการค้าของดินแดนอื่นๆ ทั้งหลาย ทำให้ผู้ที่อาศัยอยู่บนเกาะนี้มีชีวิตความเป็นอยู่ที่สงบสุข และไม่ต้องการสิ่งที่เกาะให้กับพวกเขาเลย อันได้แก่ มะนาว และแพะเป็นจำนวนมาก ซึ่งชาวโปรตุเกสเป็นผู้นำมายังเกาะแห่งนี้เมื่อครั้งที่ยังคงเป็นเจ้าแห่งการค้าในหมู่เกาะอินเดีย และต่อจากนั้นมาก็มีปริมาณเพิ่มทวีขึ้นเรื่อยๆ นี่คือสิ่งหนึ่งที่ชาวโปรตุเกสปฏิบัติกัน คือ การบรรทุกสัตว์ทุกชนิดที่มีประโยชน์ต่อมนุษย์ไปด้วยทุกหนทุกแห่ง เพื่อใช้เป็นเครื่องช่วยเหลือขบวนเรือของพวกเขา เคราะห์ร้ายเกิดขึ้นเมื่อพวกเขานำเอาสุนัขมาปล่อยไว้ด้วย สุนัขเหล่านี้ก็ทวีปริมาณขึ้น อีกทั้งยังดุร้ายอันเป็นสาเหตุแห่งความเดือนร้อนของชาวอังกฤษ เผอิญว่าความเดือดร้อนนี้ เป็นโอกาสให้พวกเขาได้วุ่นวายอยู่กับการล่าสุนัขเหล่านี้ ในยามที่ความโดดเดี่ยวอ้างว้างของเกาะทำให้พวกเขามีเวลาว่างมาก พวกเขาจะพบชาวยุโรปก็เพียงปีละครั้ง คือ เมื่อขบวนเรือของบริษัทแห่งอังกฤษได้ย้อนกลับมาจากอินเดีย หรือไม่ก็ตอนที่เรืออื่นๆ บางลำถูกพายุหรือกระแสลมหรือความจำเป็นที่จะหาน้ำจืด ทำให้แวะเข้ามายังเกาะ คลังสินค้าแห่งนี้วิเศษเกินกว่าที่ผู้คนจะสามารถจินตนาการได้ เพราะเมื่อหลังจากต้องทนทรมานกับการเดินเรือต่อเนื่องกันมาเป็นเวลา ๓ เดือน เราก็ได้เหยียบพื้นแผ่นดิน เดินเล่น ดื่มน้ำบริสุทธิ์และใส แก้กระหายด้วยผลไม้หลากชนิด และรับประทานซุบผักซึ่งเก็บสดๆ มาจากสวน นี่คือเหตุผลที่ชาวอังกฤษเข้ามายึดครองเกาะแห่งนี้ เนื่องจากความอุดมสมบูรณ์ที่ตั้งของเกาะซึ่งอยู่กลางมหาสมุทร และเกือบจะเป็นเกาะแห่งเดียวที่ผู้คนสามารถมาพักผ่อนหย่อนใจได้อย่างสะดวกสบาย

หลังจากจัดหาน้ำจืดจากเกาะเซนต์ เฮแลน เป็นที่เรียบร้อยแล้ว เราก็เริ่มออกเดินทางต่อไปยังเกาะแอสเซ็นชั่น เราไปถึงที่นั่นเมื่อวันที่ ๕ พฤษภาคม และได้พบกับเรือของอังกฤษ ๒ ลำ ซึ่งคอยเราอยู่ที่นั่นเป็นเวลา ๒ วันมาแล้ว

เกาะแอสเซ็นชั่น เป็นแผ่นดินที่แห้งแล้งและถูกแผดเผา มีพื้นที่โดยรอบ ๗๐ ไมล์ และเต็มไปด้วยภูเขาสูงๆ นอกจากนั้นก็มีภูเขาลูกหนึ่งซึ่งมียอดเขาซ่อนหายเข้าไปในกลุ่มเมฆ และดูเหมือนถูกปกคลุมด้วยหมอกหนาทึบอยู่เสมอ เกาะนี้ไม่มีผู้คนอาศัยอยู่เลย และไม่มีอะไรเอื้อยอำนวยให้สะดวกต่อการดำรงชีวิตอยู่ นื่องจากไม่มีทั้งต้นไม้และน้ำจืด เรือจะแวะเข้ามาก็เพียงเพื่อล่าเต่าเท่านั้น การล่าเต่าในฤดูที่พวกเต่าขึ้นบกเพื่อวางไข่เป็นเรื่องที่มหัศจรรย์จริงๆ เพราะเต่าเป็นจำนวนมากจะขึ้นมาจากกลางทะเล ในเวลากลางคืนและครอบครองชายฝั่งทะเลทั้งหมดราวกับกองทัพ มีเต่าที่หนัก ๓๐๐ ปอนด์ และบางชนิดหนักถึง ๕๐๐ ปอนด์ เต่าพวกนี้จะขึ้นมาจากทะเลก็แต่เฉพาะตอนกลางคืนเท่านั้น และซ่อนไข่ในหลุมลึกพอควรที่มัดขุดลงไปในทราย แล้วมันก็จะกลับลงทะเลไป สัญชาติญาณของเต่าเป็นเรื่องที่น่าทึ่งมากเพราะว่าเมื่อพวกมันต้องวางไข่เป็นจำนวนมากมาย จึงมีความยากลำบากที่จะปล่อยให้ไข่ฟักเป็นตัวในทะเล เนื่องจากพวกปลาทั้งหลายคงไม่ปล่อยให้ไข่เหลือรอดอยู่ได้ อีกสาเหตุหนึ่งคือความเย็นของน้ำทะเลธรรมชาติสอนให้เต่าพวกนี้รู้จักหาที่ซึ่งปลอดภัยบนเกาะร้างแห่งนี้ ซึ่งให้ผืนทรายอันอบอุ่น และสะอาดสำหรับให้กำเนิดแก่ลูกเต่าเล็กๆ ลูกเต่านี้เมื่อออกมาจากไข่ได้ไม่นานนัก  ก็จะพากันมุ่งหน้าลงสู่ท้องทะเลเพื่อป้องกันตนเองให้พ้นจากการโจมตีของพวกนก ซึ่งเมื่อบินผ่านมาก็มักจะโฉบเอาพวกเต่าเล็กๆ นี้ไปเป็นจำนวนมาก

สำหรับการจับเต่าตัวโตๆ นั้น พวกนักเดินเรือจะพากันออกไปซ่อนตัวอยู่ตามโขดหินราวๆ เที่ยงคืน พวกเขาจะส่งสัญญาณให้แก่กัน และทุกคนจะต้องวิ่งออกไปในเวลาเดียวกันด้วยความเร็วสูงสุดเท่าที่จะสามารถวิ่งได้บนชายหาด และเมื่อพบเต่าที่ขึ้นมาจากทะเลหรือกำลังวุ่นวายกับหน้าที่ของมันอยู่ พวกเขาก็จะช่วยกันจับเต่าพลิกหงายท้อง และปล่อยให้มันนอนหงายอยู่เช่นนั้นจนถึงวันรุ่งขึ้น เพราะสัตว์ชนิดนี้จะไม่สามารถพลิกตัวของมันกลับลงมาเองได้ เนื่องจากน้ำหนักของตัวมันนั่นเอง เนื้อเต่ามีรสอร่อยพอควร และก็เหมาะต่อสุขภาพ ผู้คนเชื่อกันว่าทานเนื้อเต่าเหมือนได้ทานเนื้อลูกวัว เต่าพวกนี้มีชีวิตอยู่ในเรือได้ ๓๐-๔๐ วัน โดยไม่ตาย พอสุดท้ายมันจะเริ่มผอม  นักเดินเรือของเราจับเต่าได้ถึง ๑๗๐ ตัวภายในคืนเดียว และตามปกติพวกเขาจะนำมันไปด้วย เพียงแค่ ๒๐ วัน เนื่องจากหลังจาก ๒๐ วันไปแล้วพวกเต่าจะดิ้นทุรนทุรายและทำให้เราเกิดความรำคาญ บนเกาะนี้ยังมีแพะอยู่เป็นจำนวนมากด้วย ซึ่งชาวโปรตุเกสเป็นผู้นำมา แต่แพะพวกนี้จับได้ยาก เพราะพื้นที่เป็นแต่โขดหิน ซึ่งเราไม่สามารถจะไต่ขึ้นไปได้

นับตั้งแต่ออกเดินทางจากเกาะแอสเซ็นชั่น มาจนกระทั่งถึงประเทศอังกฤษ การเดินทางของเราเป็นไปด้วยความราบรื่น เราได้พบเรือของฮอลันดา แค่เพียง ๓ ลำ ๒ ลำมุ่งไปยังหมู่เกาะอินเดียตะวันออก และลำที่ ๓ ออกจากประเทศกินีไปยังหมู่เกาะบาร์บาโดสเพื่อนำพวกทาสไปที่นั่น ขบวนเรือของเรามาถึงอังกฤษเมื่อวันที่ ๒๐ กรกฎาคม ข้าพเจ้าไปที่กรุงลอนดอนเพื่อหาวิธีส่งข่าวคราวไปยังหมู่เกาะอินเดีย และส่งสิ่งของบางอย่างที่จำเป็นสำหรับมิสซังของเราไปยังที่นั่น และที่ลอนดอนนี่เอง ที่ข้าพเจ้าได้ทราบถึงจุดมุ่งหมายอันยิ่งใหญ่และสูงส่งซึ่งกำลังมีการพิจารณาอยู่ในฝรั่งเศส ในอันที่จะจัดตั้งการค้าขึ้นในหมู่เกาะอินเดียตั้งแต่นั้นมา ข้าพเจ้าจึงคิดว่าไม่มีประโยชน์อะไรที่จะแสวงหาผลประโยชน์จากคนต่างชาติ ซึ่งเป็นผลประโยชน์ที่ข้าพเจ้าสามารถคอยได้จากบริษัทใหม่ที่ได้ก่อตั้งขึ้นที่ปารีส โดยพระราชโองการของพระเจ้าแผ่นดิน เพื่อให้มีการเดินเรือและการติดต่อค้าขายกับหมู่เกาะอินเดียตะวันออก ข้าพเจ้าจึงขอโมทนาคุณต่อพระเป็นเจ้าให้ทรงดลบันดาลให้พระเจ้าแผ่นดินผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ทรงรับเป็นธุระในภารกิจอันดีงามนี้ ซึ่งความสำเร็จในครั้งนี้จะมิใช่เป็นเพียงขุมทรัพย์สำหรับอาณาจักรเท่านั้น แต่จะเป็นหนทางที่เป็นประโยชน์ต่อการขยายความเชื่อไปสู่ดินแดนทุกส่วนของโลกด้วย เพราะไม่มีรัฐใดอีกแล้วที่มีผู้คนที่มีความเพียรพยายามจำนวนมากเดินทางออกไปจากประเทศเพื่อการเผยแพร่ศาสนาคริสต์เท่าจากประเทศฝรั่งเศส

ข้าพเจ้าเป็นคนอกตัญญู หากไม่แสดงความกตัญญูตอบแทนอัธยาศัยอันดีของบรรดาชาวอังกฤษ ซึ่งปฏิบัติต่อข้าพเจ้าเป็นอย่างดีตลอดระยะเวลาการเดินทาง เช่นที่ข้าพเจ้าจะสามารถหวังได้จากเพื่อนที่ดีที่สุด นอกจากนั้นกัปตันของเราที่ข้าพเจ้าเดินทางมาด้วยก็มีความกรุณาเป็นพิเศษต่อข้าพเจ้า ซึ่งข้าพเจ้าไม่อาจสำนึกในบุญคุณได้เพียงพอ เขาเป็นคนซื่อตรง โอบอ้อมอารีและมีระเบียบวินัยมากที่สุดเท่าที่เราจะสามารถพบได้ในหมู่คนที่ประกอบอาชีพเช่นนี้ ไม่เพียงแต่กัปตันจะยินดีมอบห้องใหญ่ในเรือให้ข้าพเจ้าพักเพียงคนเดียวเท่านั้น แต่ยังเอาใจใส่ข้าพเจ้าเป็นพิเศษด้วย โดยจัดส่งคนรับใช้มาเยี่ยมเยียน และมาหาข้าพเจ้าเพื่อสอบถามความต้องการของข้าพเจ้าด้วยตัวเองด้วย แม้จะไม่เชื่อถือเรื่องช่วงเวลาหมาพรตของเรามากนัก เนื่องจากนิกายที่เขานับถืออยู่ แต่เขาก็ไม่ละเลยจัดหาปลามาให้ข้าพเจ้ารับประทานในระหว่างนั้น โดยสั่งให้วางเบ็ดตกปลาไว้ กัปตันผู้นี้  จัดระเบียบไว้อย่างดีในเรือของเขา โดยจะลงโทษผู้ที่ฝ่าฝืนอย่างเคร่งครัด ไม่มีผู้ใดเลยที่ละเลยระเบียบต่างๆ โดยไม่ถูกปรับในทันที เขาสั่งให้มีการสวดภาวนาพร้อมกันเช้าและเย็น โดยตัวเขาเองก็ท่องบทสวดด้วยเสียงอันดัง ทุกวันอาทิตย์เขาจะชุมนุมคนของเขาทั้งหมด และให้ที่ประชุมสวดภาวนาพร้อมกันมากกว่า ๒ ชั่วโมง เนื่องจากไม่มีนักเทศน์ กัปตันจะเป็นผู้อ่านหรือไม่ก็ให้ผู้อื่นอ่านคำเทศน์ที่ได้ตีพิมพ์ไว้แล้ว ซึ่งเขาได้จัดหามาไว้เพื่อการนี้แทน คุณสมบัติที่ดีหลายประการที่ข้าพเจ้าได้สังเกตเห็นในตัวกัปตันที่ซื่อตรงผู้นี้ ทำให้ข้าพเจ้ามีความรักใคร่ในตัวเขามาก และมีความปรารถนาอันยิ่งใหญ่ที่จะก่อประโยชน์ให้เกิดแก่วิญญาณของเขา สิ่งนี้ทำให้ข้าพเจ้าเข้าไปพูดสนทนากับเขาเกี่ยวกับข้อขัดแย้งต่างๆ ในศาสนาในตอนแรกเขาก็แสดงความเห็นพ้องด้วย แต่ในไม่ช้าข้าพเจ้าก็พบว่าเขาไม่ได้ซาบซึ้งกับคำพูดของข้าพเจ้าอีก และเปลี่ยนหัวข้อเรื่องในทันทีที่ข้าพเจ้าต้องการจะเจาะคำถามให้ลึกซึ้งขึ้น และดึงข้อสรุปบางอย่างที่ทำให้ข้าพเจ้ารู้ถึงความหลงผิดของเขา ด้วยเหตุนี้ข้าพเจ้าจึงต้องพูดกับเขาเพียงเรื่องศีลธรรมจรรยา และหลักเกณฑ์ในชีวิตของ   ชาวคริสต์ นี่เป็นสิ่งที่เขารับฟังด้วยความพึงพอใจ ข้าพเจ้าสวดวิงวอนพระเป็นเจ้าด้วยหัวใจทั้งหมดให้ช่วยส่องสว่างให้แก่จิตใจของเขาด้วยแสงแห่งสัจธรรมอันเป็นนิรันดร์ จากพระหรรษทานของพระองค์ให้เขาได้กลับใจและหันมานับถือนิกายคาทอลิกของเรา

ขณะที่อยู่ลอนดอน ข้าพเจ้าได้รับเกียรติให้เข้าเฝ้าสมเด็จพระราชชนนีของกษัตริย์แห่งอังกฤษซึ่งมีพระมหากรุณาธิคุณต่อข้าพเจ้า และทรงมีพระประสงค์ให้ข้าพเจ้าเล่าถึงเรื่องราวสำคัญๆ ของการเดินทาง ข้าพเจ้าได้รับเกียรติเช่นเดียวกันจากท่านดยุคแห่งยอร์คจากคำถามต่างๆ ที่ท่านดยุคถามข้าพเจ้าเกี่ยวกับสภาพของหมู่เกาะอินเดียในปัจจุบัน และราชอาณาจักรต่างๆ ที่อยู่ห่างไกลออกไป ทำให้ข้าพเจ้าได้เห็นถึงสติปัญญาอันหลักแหลมของท่านในกิจการด้านการค้าต่างประเทศ และในที่สุดหลังจากให้การต้อนรับข้าพเจ้าด้วยความกรุณาและอ่อนโยน อันเป็นคุณสมบัติพิเศษประจำตัวที่ทำให้ท่านมีเสน่ห์แก่บุคคลที่มีโอกาสเข้าใกล้ชิดแล้ว ท่านก็ยังต้องการพาข้าพเจ้าเข้าเฝ้ากษัตริย์แห่งอังกฤษด้วย ซึ่งข้าพเจ้าได้รับพระมหากรุณาธิคุณอันไม่ยิ่งหย่อนไปกว่าผู้อื่นเลย

ข้าพเจ้าออกจากกรุงลอนดอนวันที่ ๖ สิงหาคม และคิดว่าเรือคงจะอัปปางลงขณะเดินทางจาก Gravesinde ถึงเมืองเดียพ ข้าพเจ้าอยู่ในระหว่างเส้นทางการเดินเรือซึ่งต้องใช้เวลา ๑๒ ชั่วโมง ต้องอยู่ท่ามกลางภยันตรายที่เสี่ยงต่อความเป็นความตาย นับว่าแตกต่างจากการเดินเรือระยะเวลา ๑๐ เดือน ซึ่งตลอดเวลาพระเป็นเจ้าได้ทรงคุ้มครองให้ข้าพเจ้ามีสุขภาพสมบูรณ์เพื่อว่าข้าพเจ้าจะไม่ต้องทุกข์ทรมานกับความเจ็บป่วยใดๆ นี่คือสิ่งที่ทำให้เชื่อได้ว่าการเดินเรือระยะทางไกลๆ จะไม่มีความยากลำบาก และเสี่ยงอันตรายมากเท่าที่คนซึ่งไม่มีประสบการณ์นึกวาดภาพกันไปเอง แต่ก็ควรยอมรับว่าการนำที่ดีของกัปตัน และการคาดการณ์ล่วงหน้าที่สุขุมรอบคอบสามารถช่วยให้การเดินทางเป็นไปด้วยความราบรื่น ในจำนวนเรือ ๖ ลำ ของขบวนเรือของเราไม่มีกลาสีเรือคนใด  ที่มีอันเป็นไปถึงชีวิตเลย ทุกๆ สามวันเราจะต้องมีเนื้อสดรับประทานกัน ๑ วัน การตกปลาทำได้ดีมาก เราไม่ขาดแคลนอะไรเลย เมื่อไปถึงลอนดอน ในเรือของเรายังมีสัตว์ปีกเป็นๆ ที่นำไปจากอังกฤษและเดินทางไปถึงหมู่เกาะอินเดียเหลือกลับคืนมากับเราอีกด้วย

ข้าพเจ้าได้สังเกตว่าหนึ่งในหลายเหตุผลของการกลับมายุโรปของข้าพเจ้าคือ จัดหาโครงการจัดตั้งที่ทำการ เพื่อเป็นที่พึ่งที่มั่นคงของบรรดามิสซังซึ่งเราได้ดำเนินงานอยู่แล้ว เนื่องจากพิจารณาแล้วว่าเป็นการเปล่าประโยชน์ที่จะดำเนินงานใหญ่ๆ เช่นนี้ โดยปราศจากความหวังใดเลยที่จะสามารถค้ำจุน และดำเนินงานนี้ต่อไปได้

เมื่อมาถึงปารีส ข้าพเจ้าก็พบว่าพระญาณสอดส่องของพระเป็นเจ้าได้จัดการตามประสงค์นี้แล้วอย่างดีเยี่ยม ขณะที่บรรดาพระสังฆราชของเราเดินทางรุดหน้าไป บรรดาบาทหลวงซึ่งรับผิดชอบติดต่อทางด้านข่าวสาร และดูแลกิจการต่างๆ ด้วยใจที่ศรัทธายิ่งก็ทำหน้าที่ต่อไปโดยไม่หยุดยั้ง และได้รับพระราชสาสน์จากพระเจ้าแผ่นดินให้จัดตั้งสามเณราลัยขึ้น จุดมุ่งหมายพิเศษของการจัดตั้งสามเณราลัยก็คือเปิดเป็นสถานที่รับและจัดเตรียมบรรดาบาทหลวงซึ่งในกาลข้างหน้าพระเป็นเจ้าจะทรงเรียกมาทำงาน เพื่อการหลุดพ้นของคนนอกศาสนาทั้งหลาย

มิสซังของเราต้องคอยความช่วยเหลืออีกมากจากสามเณราลัยแห่งนี้ ซึ่งจะต้องขึ้นอยู่กับ   พระเมตตาของพระเจ้าแผ่นดิน และความเพียรพยายามเป็นพิเศษซึ่งพระองค์ทรงมีให้กับเรื่องการเปลี่ยนศาสนาให้กับคนนอกศาสนาในประเทศที่ชาวฝรั่งเศสไปทำการค้า หรือประเทศที่เป็นอาณานิคมของฝรั่งเศส

นับเป็นเวลาพอประมาณแล้วที่เราได้คิดโครงการก่อตั้งสามเณราลัยแห่งนี้ อันจะเป็นประโยชน์อย่างยิ่งต่อการเผยแพร่ความเชื่อให้ขยายกว้างออกไป และจำเป็นต่อการคงอยู่ตลอดกาลของมิสซังที่ได้ถูกมอบหมายให้อยู่ในการดูแลของพระสังฆราชชาวฝรั่งเศส พระสังฆราชแบร์นาร์ดแห่งเซนต์เทเรซา พระสังฆราชแห่งบาบิโลน เป็นผู้วางรากฐานของมิสซังแห่งนี้ และในที่สุดท่านก็ได้ปฏิบัติงานนี้จนสำเร็จลุล่วงไปได้ โดยการบริจาคซึ่งท่านได้รับมอบจากหลายๆ ครอบครัวๆ ในเขตที่สามเณราลัยนี้ตั้งอยู่ เป็นสามเณราลัยที่ท่านได้ก่อสร้างขึ้นเมื่อหลายปีมาแล้ว เพื่อประโยชน์ทั่วๆ ไปของมิสซังทางตะวันออก พระเป็นเจ้าได้ทรงมีพระเมตตากรุณาประทานความช่วยเหลือจากพระหรรษทานของพระองค์ให้กับสถานที่อันศักดิ์สิทธิ์แห่งนี้ ไม่เพียงแต่ประเทศจีนและอาณาจักรอื่นๆ ในเอเชียจะเป็นหนี้บุญคุณต่อความช่วยเหลือ และคุณงามความดีของท่านสังฆราชผู้นี้เท่านั้น แต่รวมถึงมิสซังอีกหลายๆ แห่งที่จะได้รับการก่อตั้งขึ้นในอีกหลายๆ เขตของโลกในภายภาคหน้าด้วย

ทันทีที่มาปารีส ข้าพเจ้าก็ได้ไปรายงานเกี่ยวกับการเดินทางของเราให้คนใจบุญหลายคนของเมืองได้รับทราบ ข้าพเจ้าก็พบว่าความศรัทธาอันแรงกล้าของพวกเขาในภารกิจของเรา มิได้ลดน้อยลงไปแม้แต่น้อย ตรงกันข้าม ข้าพเจ้าได้สวดสรรเสริญพระเป็นเจ้าที่ทำให้พวกเขามีความหนักแน่นมั่นคงที่จะสนับสนุนช่วยเหลือภารกิจที่แสนยากยิ่งนี้ แต่ละวันพวกเขาต่างก็ให้ข้อพิสูจน์ใหม่ๆ กับข้าพเจ้า ซึ่งชี้ให้เห็นถึงความศรัทธา และความใจบุญกุศลที่แรงกล้า และบริสุทธิ์ที่ทำให้พวกเขามีกำลังใจที่จะจัดหาความก้าวหน้ามาให้กับภารกิจของเรา ที่ปารีสข้าพเจ้าก็ได้พบว่ากิจการมิสซังของพวกเรานั้นอยู่ในสภาวะที่ดีที่สุดเท่าที่ข้าพเจ้าจะพึงปรารถนาได้ ด้วยเหตุนี้ข้าพเจ้าจึงคิดแต่เพียงเรื่องที่จะเดินทางไปให้ถึงกรุงโรม เพื่อเข้าพบบรรดาพระคาร์ดินัลแห่งสมณกระทรวงเผยแพร่ความเชื่อ ซึ่งมีหน้าที่อำนวยการกิจการของมิสซังต่างๆ ที่อยู่ห่างไกลออกไปโดยเฉพาะ และชี้แจงเหตุผลในการกลับมาของข้าพเจ้า รายงานเหตุการณ์ตลอดระยะการเดินทาง และทุกสิ่งที่สามารถจะทำได้ เพื่อการก่อตั้งพระศาสนาอันศักดิ์สิทธิ์ของเราในถิ่นที่เราได้ไปพำนัก และค้นหาข้อมูลมาด้วยความเอาใจใส่ เพื่อจัดทำรายงานที่เที่ยงตรงเสนอต่อคณะพระคาร์นัลต่อไป ข้าพเจ้ารู้ถึงความเอนเอียงเฉพาะของท่านคาร์ดินัลเหล่านี้ที่จะอนุเคราะห์มิสซังของเราได้ดี หลังจากได้รับอนุญาตให้เข้าจุมพิตเบื้องพระบาทของสมเด็จพระสันตะปาปาแล้ว ข้าพเจ้าก็ได้รับพระสมณโองการเป็นการเฉพาะจากพระองค์ฝากไปยังท่านสังฆราชแห่งเบริธ และท่านสังฆราชแห่งเฮลิโอโปลีสเพื่อแต่งตั้งผู้รับตำแหน่งสืบแทนจากท่านสังฆราชแห่งเมเตโปลีสผู้ล่วงลับไปแล้ว ข้าพเจ้าจึงหวังจะได้ไปร่วมสมทบกับท่านสังฆราชทั้งสองนั้นในเวลาไม่ช้า โดยออกเดินทางไปกับกองทัพเรือของบริษัทการค้าแห่งตะวันออก ข้าพเจ้าได้รับองค์พยานแห่งความกรุณาปราณี และความศรัทธาแรงกล้าต่อมิสซังของเราอย่างชัดแจ้งจากผู้อำนวยการของบริษัทที่มีชื่อเสียงแห่งนี้ ซึ่งข้าพเจ้าคงจะเป็นคนเนรคุณหากจะไม่ประกาศให้รู้ถึงความสำนึกในบุญคุณของข้าพเจ้า พวกเขาไม่เพียงแต่จะติดตามความเคลื่อนไหวของการอุทิศตนเป็นพิเศษเพียงเท่านั้น แต่ยังได้ดำเนินรอยตามแบบอย่างที่ได้เห็นจากพระเจ้าแผ่นดินด้วย พระองค์ทรงแสดงถึงความศรัทธาอันแรงกล้า และศักดิ์สิทธิ์ในคริสต์ศาสนาที่กระตุ้นให้พระองค์ทรงส่งเสริมความก้าวหน้า ซึ่งความศรัทธาของเราได้สร้างขึ้นไว้ในหมู่ชนชาติทางซีกโลกตะวันออก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในอาณาจักรจีนซึ่งเป็นประเทศที่มีสัญญาสัมพันธไมตรีเป็นพิเศษกับฝรั่งเศสนับตั้งแต่ฝรั่งเศสได้ส่งพระสังฆราชรุ่นแรกๆ ไปให้กับประเทศจีน

ท่านผู้อ่านที่รัก ยังมีอะไรอีกบ้างเล่าที่จะเหลือสำหรับข้าพเจ้า ถ้าหากไม่ใช่การวิงวอนท่านทั้งหลายให้สวดภาวนาขอพรจากพระเป็นเจ้า ให้พระองค์ทรงโปรดอวยพรให้กับภารกิจของเราให้พระองค์ทรงกระตุ้นให้บรรดาบาทหลวงที่ซื่อสัตย์เป็นจำนวนมากมีความศรัทธา และสามารถจะให้ความช่วยเหลืออันยิ่งใหญ่แก่ศาสนาอันศักดิ์สิทธิ์ของเราในประเทศที่ไกลโพ้นเหล่านั้นได้ ดูเสมือนว่าทุกสิ่งทุกอย่างจะร่วมกันอำนวยความสะดวกต่อการเปลี่ยนศาสนาของชาวจีน เราจะไม่อวดอ้างถึงความยากลำบากของการเดินทางอีกต่อไปแล้ว เป็นการง่ายที่จะเอาชนะความยากลำบากนี้ด้วยความกล้าหาญ และความตั้งใจแน่วแน่ เราไม่ควรจะแก้ตัวโดยอ้างอิงถึงความไม่แน่นอนของเหตุการณ์อีกต่อไปแล้ว ประสบการณ์ได้ทำลายข้ออ้างที่ไม่ดีของความเกียจคร้านของเราเสียสิ้น เนื่องจากประสบการณ์ดังกล่าวได้ทำให้เห็นว่าพวกนอกศาสนามีความสามารถที่จะเรียนรู้ศาสนาอันศักดิ์สิทธิ์ของเราได้

อะไรเล่าที่สามารถจะยึดเหนี่ยวบรรดาบาทหลวงที่เปี่ยมด้วยคุณธรรมได้ หากไม่ใช่มนต์เสน่ห์ของความรักในศักดิ์ศรีของตนเองที่ขัดขวางพวกท่าน มิให้ลิ้มรสกับการสร้างผลประโยชน์ต่างๆ ขึ้นจากแรงบันดาลใจอันยิ่งใหญ่ที่ทำให้มาถือบวชเช่นนี้ แรงบันดาลใจที่ทำให้พวกท่านละทิ้งทุกสิ่งทุกอย่างเพื่อดำเนินรอยตามแบบอย่างของเหล่าสาวกที่ศักดิ์สิทธิ์ในอันที่จะแสวงหาความตายที่น่ายกย่องสรรเสริญเพื่อเป็นเกียรติแด่องค์พระเยซูคริสต์เจ้า และเพื่อการไถ่บาปแก่ดวงวิญญาณทั้งหลาย ด้วยการปฏิบัติงานด้วยชีวิตที่ยากลำเข็ญ

บรรดาอาณาจักรที่ยิ่งใหญ่และสวยงามทางโลกตะวันออกที่เปิดกว้างทุกๆ ด้านให้กับความศรัทธาอันแรงกล้าของเรานั้น มิได้มอบภาระมากมายให้กับเราในการที่จะแสดงออกซึ่งความศรัทธาดังกล่าวหรอกหรือ ผู้ใดเล่าจะสามารถคำนวณดวงวิญญาณนับพันๆ ล้านดวง ที่ประสบความหายนะในแต่ละวัน และในทุกๆ ขณะอันเนื่องมาจากขาดการเรียนรู้ และขาดบุคคลที่จะอบรมสั่งสอนให้องค์พระเป็นเจ้า และวิงวอนพระนามของพระเยซูคริสต์เจ้า เพื่อให้พระองค์ทรงโปรดประทานความช่วยเหลือ

ลัทธิบูชารูปเคารพยังคงครอบงำทุกประเทศเหล่านี้ โดยมิได้คำนึงถึงความยิ่งใหญ่ขององค์พระผู้สร้าง นักเทศน์ที่ทำงานเพื่อก่อตั้งลัทธิความเชื่อในพระองค์จะมีจำนวนครบถึง ๒๐ ถึง ๓๐ คน หรอกหรือ ท่านผู้อ่านที่รักของข้าพเจ้า จงมาวิงวอนพระเป็นเจ้าผู้ทรงยิ่งใหญ่พระองค์นี้ ด้วยการ   คร่ำครวญและด้วยน้ำตาของเรา เพื่อให้พระองค์ทรงเปิดตาของพวกนอกศาสนาแต่ละคนให้เบิกกว้างออกกันเถิด เพื่อว่าพวกเขาจะได้รู้ถึงความตาบอดของตน และผูกมัดตนเองให้กับการรับใช้องค์พระผู้สร้าง นักเทศน์ บาทหลวง และบุคคลทั้งหลายทุกคนที่มีความศรัทธาต่อองค์พระเป็นเจ้า และเพื่อว่าบรรดาผู้ที่เคร่งในศาสนาเหล่านี้ จะได้พิจารณากันถึงสมบัติอันล้ำค่าอันสามารถสร้างขึ้นได้ในต่างดินแดนนี้ ซึ่งจะมาจากการไถ่บาปของเหล่าคนนอกศาสนา จงมาร่วมกันพยายามรู้สึกถึงความเคราะห์ร้ายของพวกเขาเหล่านี้ ด้วยความเมตตากรุณาของจิตใจที่เปี่ยมด้วยความรักในเพื่อนมนุษย์ และจงท่องบทสวดภาวนาต่อไปนี้ให้กับพวกเขาอย่างสม่ำเสมอ และในนามของพวกเขาด้วย ่“โอ้พระเป็นเจ้า ขอได้โปรดสงสารเราด้วยเถิด ขอได้โปรดมองความทุกข์ยากของเราและประทานแสงสว่างแห่งพระเมตตาจิตของพระองค์ให้กับความมืดมิดของเรา ขอได้โปรดสั่งสอนพวกนอกศาสนา ซึ่งจนกระทั่งปัจจุบันนี้ก็ยังมิเคยมอบตัวเข้ารับใช้พระองค์ ไม่ยอมรับในพระอิทธิฤทธิ์อันยิ่งใหญ่เหนือสิ่งอื่นใดของพระองค์ ให้รู้จักเกรงกลัวในพระองค์ผู้ทรงสมควรได้รับความรักและความเคารพยำเกรง.

จากหนังสือจดหมายเหตุการณ์เดินทางของพระสังฆราชแห่งเบริธ
ประมุขมิสซัง สู่อาณาจักรโคจินจีน
กรมศิลปกรจัดพิมพ์ พ.ศ. ๒๕๓o