แรกมีพิพิธภัณฑ์

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชดำริจัดตั้งพิพิธภัณฑสถานขึ้นเป็นพระองค์แรก โดยทรงนำโบราณวัตถุต่างๆ ที่ทรงได้มาขณะทรงผนวชและธุดงค์ไปตามหัวเมืองต่างๆ ไปเก็บไว้ ณ พระที่นั่งราชฤดี จัดเป็นพิพิธภัณฑสถานส่วนพระองค์ และโปรดให้ราชอาคันตุกะคณะทูตชาวต่างประเทศ ได้เข้าชมในโอกาสสำคัญ ต่อมายังทรงสร้างพระที่นั่งประพาสพิพิธภัณฑ์ขึ้นอีกในปี พ.ศ. ๒๓๙๙  ซึ่งเป็นพระที่นั่งใหญ่เก็บโบราณวัตถุที่มีผู้นำมาถวายอีกเป็นจำนวนมาก ถือได้ว่าเป็นการเริ่มพิพิธภัณฑสถานขึ้นในสยาม แต่ก็เป็นเพียงพิพิธภัณฑ์ส่วนพระองค์
 
 หอคองคอเดีย
 
ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ ๕ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เสด็จประพาสประเทศต่างๆ ทั้งในเอเชียและยุโรป ทำให้ทรงมีโอกาสทอดพระเนตรพิพิธภัณฑสถานในประเทศนั้นๆ จึงทรงสร้าง  “หอคองคอเดีย” หรือ ศาลาสหทัยสมาคม” ขึ้นในปี พ.ศ. ๒๔๑๗ สำหรับเป็นที่ประชุมทหารมหาดเล็ก ต่อมาโปรดให้ย้ายโบราณวัตถุจากพระที่นั่งประพาสพิพิธภัณฑ์ มาจัดไว้ในหอคองคอเดียให้ประชาชนเข้าชม และมีพิธีเปิด “พิพิธภัณฑสถานหอคองคอเดีย” ในวันที่ ๑๙ กันยายน พ.ศ.  ๒๔๑๗  กรมศิลปากรจึงถือเอาวันนี้เป็นวันกำเนิดพิพิภัณฑสถานแห่งชาติแห่งแรก
 
พิพิธภัณฑสถานตั้งอยู่ภายในพระบรมมหาราชวังเป็นเวลา ๑๓ ปี เมื่อกรมพระราชวังบวร วิไชยชาญเสด็จทิวงคต วังหน้าว่างลง จึงโปรดให้ย้ายพิพิธภัณฑสถานมาจัดแสดงที่พระราชวังบวรฯ โดยใช้พื้นที่เพียงบางส่วน
 
ครั้นถึงรัชกาลที่ ๖ เจ้านายฝ่ายกรมพระราชวังบวรฯ เหลือน้อย พระองค์จึงทรงโปรดเกล้าฯ  ให้ใช้พระราชวังบวรฯ ทั้งหมดจัดเป็น “พิพิธภัณฑสถานสำหรับพระนคร” ในปี พ.ศ. ๒๔๖๘ ต่อมาได้เปลี่ยนชื่อเป็น “พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระนคร”  เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๗๗